Af hverju borðum við skötu,,,,

Ég minni mig rækilega á það á Þorláksmessu hve mikið ég er utan af landi,,,, sveitamaðurinn í mér belgir sig út á þessu góðmeti sem hreinsar ekki einungis í manni sinusana heldur sálina eins og gott brennivín eða ljóð,,,

 

Þorláksmessa, þann 23. desember, er messudagur sem tekinn var upp til heiðurs Þorláki hinum helga Þórhallssyni biskupi í Skálholti. Þorlákur var tekinn í dýrlingatölu á Íslandi og útnefndi Jóhannes Páll II Páfi hann sem verndardýrling Íslands árið 1985. Í raun á hann tvo messudaga á ári; Þorláksmessu á vetri, 23. desember, og Þorláksmessu að sumri, 20. júlí. Í kaþólskum sið var fasta fyrir jólin og átti þá ekki að borða mikið góðgæti og einna síst á Þorláksmessu. Það átti að vera sem mestur munur á föstumat og jólakræsingum, auk þess sem ekki þótti við hæfi að borða kjöt á dánardegi heilags Þorláks. Þessir matsiðir héldust í stórum dráttum þótt hætt væri að tilbiðja Þorlák sem dýrling. Þó var fólki stundum leyft að bragða aðeins á jólahangikjötinu ef það var soðið á Þorláksmessu.Aðalreglan var samt sú að borða lélegt fiskmeti á þessum degi, en misjafnt var hvað hentaði best á hverjum stað. Á Suðurlandi var sumstaðar soðinn horaðasti harðfiskurinn og frá Vopnafirði er þessi vísa til marks um mataræðið:

Á Þorláksdag í matinn minn

morkinn fékk ég hákarlinn

harðan fiskinn hálfbarinn

og hákarlsgrútarbræðinginn.

Um þetta leyti árs veiddist skata einkum á Vestfjarðamiðum. Hún þótti enginn herramannsmatur ótilhöfð og var því algengur Þorláksmessumatur á þeim slóðum. Í aldanna rás tókst Vestfirðingum á hinn bóginn að tilreiða úr skötunni mikið ljúfmeti eins og skötustöppuna, og mörgum þótti það óbrigðult merki þess að jólin væru í nánd þegar lykt tók að berast af skötustöppu.Eftir því sem leið á 20. öld flykktist fólk úr öllum byggðarlögum á suðvesturhorn landsins, Vestfirðingar ekki síður en aðrir. Þeir söknuðu Þorláksmessuskötunnar og margir reyndu að útvega sér hana úr heimahögum. Smám saman smitaði þessi venja þeirra út frá sér og eftir miðja öldina fóru margar fiskbúðir á höfuðborgarsvæðinu að hafa skötu á boðstólum í desember. Fyrir um aldarfjórðungi fóru svo nokkur veitingahús að bjóða til skötuveislu á Þorláksmessu og þar með varð þetta tíska.Þorláksmessuskata er með öðrum orðum ævagömul á Vestfjörðum en ekki nema nokkurra áratuga gömul á Reykjavíkursvæðinu.Alþekkt er í heiminum að matréttir sem upphaflega urðu til vegna fátæktar eða skorts á framboði þykja seinna lostæti. Ástæðan er oft það nostur sem hafa þurfti við matreiðsluna til að gera hráefnið gómsætt. Þetta á til dæmis við um ýmsa franska skelfisks- og sniglarétti. Fyrir utan skötuna má á Íslandi nefna laufabrauðið sem þurfti að vera örþunnt vegna mjölskorts á 17. og 18. öld, og rjúpuna sem upphaflega var jólamatur þeirra sem ekki höfðu efni á að slátra kind.Nú á seinni tímum hefur Þorláksmessa orðið hluti af jólaundirbúningnum og hafa margir þann sið að skreyta jólatréð á þessum degi, sem og borða kæsta skötu. 

 

Þessi fróðleikur er tekinn af vísindavefnum

 ég vona að þau drepi mig ekki fyrir að hafa stolið þessu,,, Allavega þá var skatan hjá Mömmu afbragð,, hún var hrikalega kæst og sterk,, jafnvel svo sterk að mamma gat varla borðað hana,, Mía þreytti frumraun sína í skötumennskunni og borðaði magafylli,,, hún verður skáld held ég,,,,

 

En þetta um Heilagan Þorlák er náttúrulega bull og vitleysa,, enda frá kirkjunni komið,, kannski gaurinn hafi verið til en ég er ekki viss um að hann hafi verið sá dýrlingur sem katholikkar vilja af láta,,,

 Á morgun er aðfangadagur,, heitasta hátið kristinna,, hefur enn ekki neitt gildi fyrir mér, nema samveran með ástvinum eins og ég sagði í fyrra,, ég vona að á árinu sem er að líða hafi fleiri hætt að láta mata sig á úreltri trú á guð á skýjunum sem fyrirgefur allt og gerir allt gott,,, það er meira í okkar valdi að gera það en þess sem hinir kalla Guð,,,,,,